عملیات مسلم بن عقیل با رمز یا ابوالفضل العباس (ع) در محور سومار به صورت نیمه گسترده به فرماندهی مشترک انجام شد.
این عملیات با همکاری سپاه و ارتش و با رمز یا ابا الفضل العباس در تاریخ ۹مهرماه ۱۳۶۱ به اجرا در آمد . در مرحله نخست ، نیروهای ایرانی به خوبی پیش رفتند و در مرحله بعدی از سرعت پیشرویشان کاسته شد و علیرغم پا تک های سنگین دشمن ، سرانجام مواضع فتح شده تثبیت گردید .
در این عملیات که مدت هفت روز و در ۲ مرحله انجام شد ، ۱۵۰ کیلومتر مربع از خاک ایران آزاد و حدود ۳۰ کیلومتر مربع از خاک عراق تصرف شد . نیروهای خودی ضمن تامین دشت سومار ، روی ارتفاعات کیسکه ، کهنه ریگ مستقر و بر تنگه های مرزی مسلط شدند.
عملیات در ساعت ۰۰:۴۷ بامداد ۱۳۶۱/۷/۹ طی عملیاتی که با فریاد “یا ابوالفضل العباس” آغاز شد دشمن چندین کیلومتر از نوار بین المللی به عقب رانده شد و نیروهای رزمنده با روحیه بالا به دشمن هجوم بردند و با وجود تپه های بلند در این ارتفاعات دقایقی بعد از صدور حمله نیروهای عمل کننده با عبور از میادین مین و سیم خاردارهای زیاد یک به یک به اهدافشان رسیدند بطوریکه بعد از گذشت ۱۵ دقیقه از شروع عملیات ارتفاعات “کیسکه” تا “کله شوان” فتح میشود و به ترتیب ارتفاعات از “قلعه مین” تا سمت راست “تنگه جوق” از ارتفاعات مثلثی تصرف میشود.
هم اکنون اکثر نیروهای عراقی در جلگه مستقر شده اند که نیروهای ایران مسلط بر منطقه میباشند. یادآور میشوم که با وجود آنکه دشمن از جریان حمله باخبر بود و بعلت آماده باشهای پی در پی و خستگی شدید هنگام عملیات اکثر نیروهای دشمن در خواب بودند و تلفات سنگینی را متحمل شدند.
در سمت راست ارتفاعی به نام “سلمان کشته” نیروهای خودی بدون درگیری به مواضع خود رسیدند و آنچنان دشمن را غافلکیر کردند که توپخانه دشمن تا چند ساعت از کار افتاده بود. با روشن شدن هوا دشمن اقدام به پاتکهای متوالی در طول جبهه نمود که توسط رزمندگان ایران دفع شد.
شرح کامل عملیات «مسلم‌بن عقیل» تکرار غزوه «بدر» رسول‌ خدا
بیست و نه سال پیش در نیمه شبی در منطقه غرب و شهر سومار، عملیات«مسلم‌بن‌عقیل» انجام شد؛ این عملیات با حضور شهید محراب آیت‌الله«عطاءالله اشرفی اصفهانی» و به فرماندهی شهید «حاج محمدابراهیم همت» به اجرا درآمد؛ پیش از عملیات رزمندگان غیور سپاه اسلام «دعای کمیل»امیرالمؤمنین را زمزمه کردند و با قرائت «دعای توسل» دست نیاز به سوی معبود خویش گشودند تا راه هدایت و پیروزی را به روی‌شان بگشاید.
شهید آیت‌الله قدوسی نیز در میان رزمندگان دقایقی سخن گفت و با آنها دعای کمیل را زمزمه کرد؛‌ هوا گاهی بارانی می‌شد؛ گاهی ماه از پشت ابرها بیرون آمده و به رزمندگان درود می‌فرستاد.
عملیات «مسلم‌بن عقیل» به لحاظ شرایط جوی اجرای این عملیات و نحوه رویارویی با دشمن، برای رزمندگان تکراری از«جنگ بدر» پیامبر اسلام (ص) با مشرکان و کفار بود.
ناگهان ندای رمز عملیات با نام مقدس سرور جانبازان اسلام «یا ابوالفضل العباس(ع)» در آسمان سومار پیچید؛ زمین زیر پای رزمندگان به لرزه درآمد، «سومار» کربلایی دیگر شد و معراج شهیدان مفقود.

تدبیری نو در گرفتن امتیاز از دشمن
هدف از انجام عملیات مسلم بن عقیل تصرف همه ارتفاعات مشرف بر شهر مندلی عراق بود . این منطقه با توجه به توقف و ناکامی در عملیات رمضان در شرق بصره و شیوه ای که برای حمله از مناطق کوهستانی اتخاذ شده بود ، انتخاب گردید تا نقاط قوت و ضعف نیروهای هر دو طرف برای جنگ کوهستانی به دست آید . هدف دوم تامین مرزهای جبهه میانی ، آزاد سازی بخشی از خاک ایران و پس زدن عراق از غرب شهر سومار بود .

این عملیات با همکاری سپاه و ارتش و با رمز یا ابا الفضل العباس در تاریخ ۹ مهرماه ۱۳۶۱ به اجرا در آمد . در مرحله نخست ، نیروهای ایرانی به خوبی پیش رفتند و در مرحله بعدی از سرعت پیشرویشان کاسته شد و علیرغم پا تک های سنگین دشمن ، سرانجام مواضع فتح شده تثبیت گردید .

در این عملیات که مدت هفت روز و در ۲ مرحله انجام شد ، ۱۵۰ کیلومتر مربع از خاک ایران آزاد و حدود ۳۰ کیلومتر مربع از خاک عراق تصرف شد . نیروهای خودی ضمن تامین دشت سومار ، روی ارتفاعات کیسکه ، کهنه ریگ مستقر و بر تنگه های مرزی مسلط شدند .

شهر مندلی نیز در دید و تیر رس آنان قرار گرفت و امکان پیشروی به عمق خاک عراق فراهم و آسان شد . نیروهای عراقی در جریان این عملیات و پاتک های خود تعدا ۴۲۷۵ تن کشته و زخمی به جا گذاشت . همچنین یک دستگاه رادار ، یک دستگاه ردیاب صوتی توپخانه ، ۳ دستگاه بولدوزر و بولدوزر دی-۸ و چند قبضه توپ ۱۰۰ میلیمتری آنان به غنیمت نیروهای ایرانی در آمد و ۷۹ دستگاه تانک و نفربر از جمله چند دستگاه تانک پیشرفته ، ۲۰ دستگاه خودرو ، ۳ دستگاه لودر و ۳ قبضه کاتیوشا به همراه ۷ فروند هواپیمای دشمن منهدم و ساقط شد .
در پی توقف عملیات رمضان در دشت شرق بصره به دلیل تمرکز قوا و مانور زرهی دشمن ، نیروهای خودی جست وجوی منطقه ای کوهستانی و محدود برای تحت فشار قراردادن ارتش عراق بودند تا ضمن شکستن تبلیغات دشمن، ابتکار عمل را حفظ کنند و همچنین نبردمنطقه ی ناهموار را تجربه نمایند . برای دستیابی به این هدف ها منطقه ی عملیاتی سومار درجبهه ی میانی برگزیده شد .
منطقه ای که سومار در قلب آن قرار دارد، از شمال به نفت شهر، از غرب به مندلی ، از جنوب به میمک و از شرق به گیلان غرب منتهی می شود و ارتفاعات مرزی گیسکه، کله شوان، کهنه ریگ، سان واپا و سلمان کشته ازشاخصه های آن است . ارتفاعات مزبور بر شهر مرزی سومار ایران و شهرمندلی عراق اشراف دارند و عراق در عقب نشینی اجباری خود، با حفظ آنها سومار و جاده های ارتباطی سومار – نفت شهر – قصر شیرین را درزیر دید و تیر خود نگه داشت و ارتباط این جبهه با مناطق شمالی را با مشکل روبه رو ساخت.
عملیات مسلم بن عقیل با هدف حفظ تحریک جبهه ها، منفعل کردن دشمن، ارتقای کیفی و کمی سازمان رزم خودی و آزاد سازی مناطق اشغای طراحی شد .
پس از شناسایی منطقه و طراحی دقیق مانور، عملیات در ساعت ۴۷ دقیقه بامداد ۹/۷/۱۳۶۱ با رمز یا ابوالفضل العباس به فرماندهی قرارگاه عملیاتی مشترک نجف اشرف سپاه و ارتش آغاز شد . برای این عملیات که محدود به ارتفاعات گسیکه تا سان پاوا را در برمی گرفت، ۳۸ گردان نیروی رزمی پیش بینی شده بود .
رزمندگان تیپ محمد رسول الله سپاه همراه با دلاوران تیپ ۵۵ هوابرد ارتش به طو شگفت آوری در کم ترین زمان با رعایت اصل غافل گیری، هدف های مشخص شده را تصرف کردند و علی رغم تعمیق مواضع پدافندی یگان های عراقی با ۵۰ ردیف مین و وجود تله های انفجاری آماده باش صد در صد و هشدارهای مکرر، قوای دشمن را غافل گیر کردند . از صبح روز بعد فرماندهی لشکر ۱۲ زرهی ارتش عراق با فراخوانی یگان های احتیاط، پاتک های متعددی را تدارک و اجرا کرد، اما با مقاومت رزمندگان اسلا م روبه رو شد و ناکام ماند .
بدین ترتیب قوای خودی ضمن تثبیت موقعیت، بیش از ۱۵۰ کیلومترمربع از مناطق اشغالی ایران آزاد و نزدیک به ۳۰ کیلومتر مربع از خاک عراق را تصرف کردند و علاوه بر تامین دشت سومار بر تنگه مرزی تسلط یافتند . همچنین شهر مندلی در دید و تیر رس آنان قرار گرفت . در نتیجه امکان پیشروی در خاک عراق فراهم گردید .

گزارشی از عملیات مسلم بن عقیل
شرح منطقه عملیات:
منطقه عملیاتی که دشمن برروی آنها مسلط بود اهمیت ویژه ای هم برای ما و هم برای عراق دارد لذا دشمن درحالی مستقر بود که تمام نیروهای ما در دید آنها قرار داشتند و لذا با گرفتن این ارتفاعات دشمن در دشت قرار میگیرد بنابراین دشمن برروی ارتفاعات سوق الجیشی قرار میگیرد و بر ما مسلط میشود.

از ارتفاعات مهم در منطقه سومار میتوان از ارتفاعات سارات(۳۲۷ متر), سیدک(۲۵۳ متر) و ارتفاعات دروازه تپه شلوغ(۲۳۵ متر), گیسکه (۳۳۰ متر) و ارتفاعات واروالین (۴۰۲ متر) که از مرتفع ترین تپه در این منطقه میباشد و همچنین ارتفاعات سانوابها و سلمان کشته و … نام برد در ضمن در شرق و غرب این ارتفاعات مرزی پاسگاههای زیادی از ما و همینطور از عراق وجود دارد مانند پاسگاه دوله شریف, کومه سنگ و میان تنگ. که پاسگاه دوله شریف متعلق به عراق و کومه سنگ و میان تنگ از پاسگاههای ایران میباشند که پاسگاه میان تنگ در دهانه تنگه قرار دارد که در زمان استقرار دشمن کاملا خراب شده است. در روی این ارتفاعات چند تنگه وجود دارد که عبارتند از :
– تنگه “میان تنگ” در وسط ارتفاع قرار دارد و تهدید مستقیمی است بر شهر مندلی که نیروهای عمده عراق در این تنگه قرار داشتند.
– تنگه “سانوابها” که در سمت راست ارتفاع و در امتداد آن ارتفاع سلمان کشته قرار دارد.
چون در این منطقه که گفته شد اهمیت ویژه ای برای عراق دارد و با تصرف این ارتفاعات ورود نیروهای ایران به خاک عراق آسان خواهد شد دشمن نیروهای خود را تقویت نموده و با اینکه عراق از حمله ما به این منطقه اطلاع داشت طبق گفته یک افسر اسیر عراقی فرماندهان عراق تصور این را داشتند که نیروهای ایرانی قادر نخواهند بود از ۵۰ ردیف مین و تله های انفجاری که برروی زمین کار گذاشته بودند بگذرند.

استعداد نیروهای دشمن در منطقه عبارت بودند از:
– تیپ ۴۱۲ از لشگر ۱۲
– تیپ ۴۶ از لشگر ۱۲
– تیپ ۴۲۱ از لشگر ۱۲ جهت تقویت منطقه از جنوب مأمور میشود. این تیپ ۲۰ روز قبل از عملیات مذکور ۸۰٪ منهدم شد ضمنا لازم به ذکر است که این تیپ سومین بار بود که از بین میرفت یکبار در بستان و بار دیگر در شوش.

طرح عملیات:
برای شروع عملیات با وسعت زیاد و با هدف اینکه ما قادر هستیم هر کجا که صلاح بدانیم نیروهای خود را وارد عمل نمائیم در غرب قرارگاه نجف تشکیل شد که قرارگاه ظفر زیر نظر این قرارگاه قرار داشت.
ارتفاعات این منطقه در حدود ۲۲ کیلومتر میباشد و برای ما اهمیت فوق العاده ای داشت از نظر تاکتیک نظامی دارای اهمیت فراوانی بود و با گرفتن این ارتفاعات دشمن در دشت قرار میگرفت و نیروهای ما نیز کاملا روی آنها تسلط پیدا میکردند.
نزدیک شدن به شهر مندلی و تهذیذ بغداد که از جنبه تبلیغاتی نیز برای ما پیروزی می آورد. کل منطقه عملیات ما از سمت چپ میان تنگ تا سلمان کشته بود و همچنین گرفتن پاسگاه دوله شریف و کوله سنگ.
بعد از شناسایی منطقه و بررسی استعداد دشمن قرارگاه نجف تصمیم میگیرد که با یک قرارگاه دیگر به نام ظفر که از ۲دو لشگر “نصر” از سپاه پاسداران و ۸۱ زرهی باختران از ارتش تشکیل شده بود این عملیات را روی ارتفاعات مرزی سومار انجام دهد.

کل نیروهای موجود دشمن بعد از عملیات عبارت بودند از:
۱- تیپ ۴۶ از لشگر۱۲
۲- تیپ ۴۲۱ از لشگر ۱۲
۳- تیپ ۴۱۲ از لشگر ۱۲
۴- تیپ ۵ زرهی از لشگر۱۲ و تیپ ۳۷ از لشگر ۱۲
۵- تیپ۵۱ از لشگر۱ که در ارتفاعات “آقداغ” با تانکهای تی۷۲ مستقربودند و تیپ۴ از لشگر۲ و تیپ۳۰ زرهی
۶- تیپ۲ از لشگر۲ در میمک و تیپ۴۳ از لشگر۹ و تیپ۱۹ از لشگر۷ و تیپ۳۹, تیپ۲۸, تیپ۳۸ و تیپ۹۰ از لشگر۴ و تیپ۱۰ از لشگر۴ و تیپ۳۷ یکروز قبل از حمله از بصره به مندلی آمده بود ولی هنوز وارد عمل نشده.
دشمن به جهت این که بتواند دور مندلی را خاکریز بزند و نیروهای خود را تقویت کند سعی کرد با آتش شدید توپخانه و پاتکهای شدید ارتفاعات از دست داده را بازپس بگیرد اما رزمندگان اسلام با روحیه ای که سرشار از ایمان به خدا بود تمام پاتکهای دشمن را دفع نمودند و با کشته و زخمی کردن هزاران بعثی همچنان برروی ارتفاعات به غیر از سلمان کشته مستقر شوند و چون سلمان کشته در زاویه قرار دارد و از سه طرف: ۱-جاده نفت شهر جنوبی ۲-جاده مرزی ۳- جاده داخل خاک عراق مورد حمله قرار داشتیم و ممکن بود تلفات زیادی متحمل شویم لذا تصمیم گرفته شد نیروها بر روی ارتفاعات “سانواب ها” استقرار یابند و همچنین پاسگاه دوله شریف که در روزهای عملیات در دست نیروهای ما قرار داشت ولی عراق موفق شد آنجا را تصرف نماید و ما برروی تپه های “کومه سنگ” و پاسگاه “کومه سنگ” استقرار یافتیم. لازم به توضیح است که این دو پاسگاه در پشت تنگه “میان تنگ” قرار دارد و کاملا روی تنگه تسلط داشتیم.

شکل پاتک در روز ۱۳۶۱/۷/۱۰:
منطقه عملیاتی مسلم بن عقیل زیر نظر لشگر۱۲ بوده و دشمن با استعداد ۲گردان از تیپ۴ و یک گردان از تیپ۳ و دو گردان ازتیپ ۴۱۸ در منطقه مندلی اقدام به پاتک نمودند تا بتوانند ارتفاعات مشرف به مندلی را اشغال نماید که این پاتکها با مقاومت شدید نیروهای ما شکست خورد و فرار نمودند بطوریکه گردان ۱۵۵ از تیپ ۳ گارد مرزی که در عملیات شرکت کرده بود حدود ۷۰٪ منهدم گردید و دو گردان از تیپ ۴۱۸ که زیر نظر لشگر ۷ بود و جهت حمله به منطقه مندلی آورده شده بودند نیز منهدم شدند

شرح پاتک روز ۱۳۶۱/۷/۲۰:
دشمن در گذشته بطور متوالی با واحدهای ضربه خورده در خط اقدام به پاتک نمود و هربار با تلفات سنگین متواری گشت و هدف از این پاتکهای متوالی مشغول نمودن نیروهای ایرانی و خسته کردن آنها باشد تا آنکه بتواند تیپ های پیاده ۳۹ و ۱۹ از لشگر ۷ را به منطقه اعزام نماید تا بتواند تک اصلی را انجام دهد. این دو تیپ در تاریخ ۱۳۶۱/۷/۱۵ از خانقین با مندلی با پوشش امنیتی که فقط در شب حرکت میکردند بعد از ۴ روز به مندلی رسیدند و فردای آنروز دشمن با این دو تیپ در سه محور سلمان کشته و میان تنگ و کانی شیخ و دروازه و با پشتیبانی توپخانه و هلی کوپتر و هواپیما هجوم خود را آغاز نمود که با مقاومت شدید نیروهای ایرانی مواجه شدند.
نیروهای ایرانی موفق شدند نیروهای دشمن بعثی را دور زده و تلفات سنگینی را به آنها وارد کنند و علاوه بر تلفات سنگین اسرای زیادی نیز از این محور تخلیه شد و بیش از ۱۰۰ نفر اسیر و حدود ۴۰۰ نفر کشته و زخمی به جای گذاشت بطوریکه در محور کانی شیخ به جز چند افسر بقیه کشته و اسیر و یا فرار نمودند.

نتایج عملیات

۱-مناطق آزاد شده: ارتفاعات کهنه ریک و گیسکه در منطقه سومار و ۱۵۰ کیلومتر مربع از سرزمین اسلامی ایران
۲-یگانهای منهدم شده دشمن : به تیپ های ۴۲۱ پیاده – گارد مرزی و ۴۶ مکانیزه خسارات کلی وارد گردید.بیش از ۴۰۰۰ نفر کشت و زخمی و ۳۲۵ نفر به اسارت درآمدند.
۳-تجهیزات منهدم شده دشمن: تانک ۱۵ دستگاه – توپخانه بیش از ۳ عراده –خودرو ۲۰ دستگاه
۴-غنائم بدست آمده : تانک و نفربر ۶ دستگاه – توپخانه ۲۰ عراده – خودرو ۳۰ دستگاه
یگان عمل کننده: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی – ارتش جمهوری اسلامی ایران

خلاصه گزارش عملیات :
نام عملیات : مسلم بن عقیل ( ع )
زمان اجرا : ۹/۷/۱۳۶۱
مدت اجرا : ۷ روز
مکان اجرا : سومار در جبهه میانی جنگ
رمز عملیات : یا ابا الفضل العباس ( ع )
تلفات دشمن : ۴۲۷۵ نفر کشته ، زخمی و اسیر
ارگان های عمل کننده : سپاه و ارتش
اهداف عملیات : تصرف همه بلندی های مشرف به شهر مندلی عراق و تامین مرز جبهه میانی و آزاد سازی بخشی از خاک ایران به همراه پس زدن دشمن از غرب شهر سومار
وسعت منطقه آزادشده: ۱۳۰ کیلومتر مربع